داریوش شایگان
روز بیست و دوم مارچ ۲۰۱۸ از خبرگزاریهای معتبر ، با کمال تاسف خبر رحلت داریوش شایگان پخش شد. شایگان در ۱۳ بهمن ۱۳۱۳ در شهر زیبای تبریز چشم به جهان گشود و در تاریخ دوم فروردین ۱۳۹۷ مصادف با بیست و دوم مارچ ۲۰۱۸ در تهران چشم از جهان فرو بست. وی بنا بر تعریف همه افرادی که او را از نزدیک می شناختند و با آثار وی آشنا بودند، یک هندشناس و فیلسوف معاصر ایرانی بود. بیشتر آثار شایگان به زبان فرانسه بوده است. از اینرو وی را میتوان کارشناس در زمینه مکاتب فلسفی برخاسته از دین هندو دانست. گفته می شود، داریوش شایگان یکی از فیلسوفانی بود که نوشته های وی به فرانسهٔ ، در کتابهای درسی فرانسه چاپ می‌شود. از آثار معتبر وی می توان به کتابهای«ادیان و مکتبهای فلسفی هند» در دو جلد و «آیین هندو و عرفان اسلامی » اشاره نمود. س
از آنجا که تهیه مقالات شماره هفدهم فصلنامه اندیشه آنلاین، با مرگ این فیلسوف ارزنده ایرانی مصادف شد، تصمیم گرفتیم قسمتی از یکی از آثار وی را در این بخش بصورت یک مقاله مستقل انتشار دهیم. یادش گرامی باد. س
استاد شانکارا
آثار مکتب ودانتای عاری از ثنویت[1] س
پیش از آنکه به تفسیر مکتب شانکارا و چهار بانی دیگر ودانتا بپردازیم شایسته است شرح مختصری از تصنیفات مهم این مکتب ذکر کنیم. قدیمی ترین تفسیری که از رسالۀ « براهماسوترا » در دسترس ماست تفسیری است که شانکارا بر آن نگاشته است. این تفسیر ارزنده بی گمان یکی از شاهکارهای ادبیات فلسفی جهان است و چه از لحاظ قدرت بیان و رسائی عبارات، چه از لحاظ شیوۀ نگارش و تعادل لفظ و معنی ، منشا سرشار الهام رسالات بسیاری بوده است که طی قرون متمادی آئین ودانتا را تکمیل کرده و بدان جلا وشکوهی خاص بخشیده اند.س
س« آناندا گیری[2] که مرید شانکارا بود تفسیری بر تفسیر استاد خود تحریر کرد که به «نیایا نیرنایا» [3] معروف است. س« واچاسپاتی میشرا»[4] (قرن نهم میلادی) که تفسیر جامع او دربارۀ مکتب سانکهیا مذکور شد، حاشیه ای بر تفسیر شانکارا نگاشت که به « پادماپادا» [5]تفسیری انشاء کرد که به « پامنچا پادیکا»[6] مشهور است.س
آثاری که از مکتب شانکارا بوجود آمد بسیار مفصل است و ذکر کلیۀ آنان در این مختَصر نمی گنجد. در پایان می توان از رسالۀ س«وادانتا پاریباشا» [7] اثر « دارما راجا» [8] ( قرن هفدهم) که بیشتر مربوط به مبحث شناخت است و رسالۀ کوچک « ودانتا سارا» [9] اثر « ساداناندا»[10] ( نیمۀ اول قرن شانزدهم ) که مخلوطی از ودانتا و عقاید سانکهیات است و رسالۀ «پانچاداشی» که منسوب به «ویدیارانیا» است و رسالۀ کوچک « امتیاز بین شاهد و مشهود» [11] که هم به « بهاراتی تیرتا»[12] منسوب است و هم به شانکارا و«ویدیا رانیا »یعنی مؤلف « پانچاداشی» نام برد.س»
استاد شانکارا[13] س
مفسران علمداران بزرگ مکتب ودانتا چنانکه قبلن ذکر شد عبارت بوده اند از شانکارا، « رامانوجا» «نیم بارکا» ، « مادهورا» و س« والابا» . بین این پنج، شانکارا و رامانوجا از سایرین مهمتر هستند و بین این دوی اخیر شانکارا دارای مقام بالاتر و ممتازتری است، به نحوی که پاره ای را عقیده براینست که مکتب و دانتا معادل همان آئینی است که شانکارا ابداع کرده است.س
هیچ نامی چون اسم « شانکارا» در تاریخ فلسفۀ برهمنی بهتر شناخته نشده است و هیچ آئینی چون آئین او در تفکر هندو به طور عمومی ، منشا نفوذ و الهام نبوده است.س
استاد شانکارا گویا در سال ۷۸۸میلادی نزدیک قصبۀ « کالادی»[14] در منطقۀ «مالابار»[15] پا بعرصۀ هستی نهاد. دربارۀ حیات او اطلاعات درستی در دست نیست. زندگی کوتاه او (چون وی در سن ۳۲ سالگی در گذشت) توام با افسانه های اعجاز آمیزی بوده است که ما را بیاد قهرمانان بزرگ اساطیری می اندازد.س
شرح حال نویسان او داد سخن دربارۀ کرامات او داده اند و حتی او را یکی از مظاهر شیوا دانسته اند. افسانه های دیگر او را فرزند شیوا معرفی می کنند. گویا شیوا به نحو معجزه آسائی او را بوجود آورد و وی از بدو کودکی به کلیۀ علوم نظری و یقینی آشنائی کامل داشت و صاحب کرامات بسیار بود، حتی رودخانه ای را از مسیر خود تغییر داد و آنرا جلوی آستانۀ خانۀ مادرش آورد تا زحمت رفتن به لب آب به مادرش تحمیل نشود. نکته ای که در سیرت این مرتاض خلل ناپذیر پیش از هر چیز در انسان تاثیر می کند و معرف سرشت مهربان و طبع لطیف اوست اینست که شانکارا به مادرش مهر زیاد می ورزید و او را سخت گرامی می داشت، هنگامی که مادرش در گذشت شانکارا با وصف اینکه مرتاضی گوشه گیر و خلوت گزین بود و طبق سنت خلوت گزینان[16] نمی بایستی که در مراسم تشییع و ترحیم شرکت جوید معذ لک این قاعدۀ مقدس را زیر پای نهاد و در مراسم سوگواری شرکت کرد و در نتیجه غضب همگنانش را علیه خویش برانگیخت.س
شانکارا یکی از بانیان بزرگ مکتب ودانتا و از مروجین و مدافعین راسخ آئین یکتا پرستی مطلق عاری از ثنویت است. وی در سراسر کشور هند سفری توام با پیروزی کرد و برای مبارزه با بودائیان و ثنویت پرستان به قیام برخاست و یا مناظرات و مجادلات و براهمین محکم خویش ، عقاید و آرای آنها را در هم کوفت و بر همۀ مخالفین خود غلبه یافت و سپس برای آنکه به آئین خویش بقا، و استمرار جاوید و تزلزل ناپذیری ببخشد، در چهار گوشۀ سر زمین هند چهار مرکز دینی[17] ایجاد کرد که هنوز هم پا برجاست و سران هر یک از این مراکز عنوان شانکارا را دارند. اگر بخواهیم صفات متنوع و قریحه و حکمت نابغه آسای او را دریابیم بایستی گفت که شانکارا را هم حکیم پر مغز و هم فیلسوف جدلی تیز بین و باریک سنج و هم استاد سخن و ادب و هم عارف بلند پایه است که گویا به عالیترین مقامات کشف و شهود ممتاز گردیده و بر کلیۀ علوم نظری زمان خود احاطه کامل داشته است. شانکارا تفسیری بر «براهماسوترا» انشاء کرد که نمونۀ بارز قدرت و تفکر و مهارت وی در زبان فلسفی سانسکریت است. شیوۀ نگارش وی اعتدال و بی تکلفی سخن فصیح و بی پیرایۀ ادبای بزرگ ادبیات «کلاسیک» جهان را داراست. دربارۀ این تفسیر شانکارا ، « الترامار» معتقد است که شانکارا در تفسیر خود سوتراها را زیر پای می نهد و می کوشید تا پاکی و بی آلایشی آئین ابتدائی اوپانیشادها را بیابد.س
س« گات » می گوید:«آئین شانکارا هر چند هم از لحاظ فلسفی با ارزش باشد،هرچند هم ار لحاظ کوششی که وی جهت نظام بخشیدن به اوپانیشادها کرده، دارای اهمیت باشد با وصف این با روحیۀ «سوتراها» بیگانه است.س
شانکارا تفسیری دیگر بر« بها گاوات گیتا » و ده تا از اوپانیشاد های اصیل و کهن نگاشته است که در نوع خود کم نظیر است. وی در ضمن آثار شخصی بسیاری ظاهر ساخته که از میان آنان می توان از «نیم تاج حکمت» و «خویشتن شناسی » [18] و « هزار پند» [19] نام برد. این رسالات در ردیف آثار بدیع معنویت هندو بشمار می آیند.س
لغات متن
[1] (Advaita)
[2] Änandagiri ) )
[3] ( nyäyanirnaya )
[4] Mis’ra ) Väcaspati)
[5] ( Padmapäda)
[6] pancapädika))
[7] ( vedäntaparibhäsä)
[8] Dharmaräja))
[9] ( vedäntasära)
[10] ) sadänanda)
[11] ( drgdrs’ya viveka)
[12] ( Bhärati tirtha)
[13] S’ankaräcärya))
[14] ( Käladi)
[15] Malabar) )
[16] ( samnyäsin )
[17] matha) )
[18] ( ätmabodha )
[19] ( upades’ asahasri)
منبع:س
ادیان و مکتبهای فلسفی هند
داریوش شایگان
h,sjhn ahköhvh_Hehv ,nhkjhd uhvd hc ek,dj:کد آرشیو
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر